ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΤΗΝ Α΄ ΤΑΞΗ
Σύμφωνα με τον
Ματσαγγούρα «η σχετική βιβλιογραφία επισημαίνει ότι η παραγωγή του γραπτού
λόγου, είτε με τη μορφή της έκθεσης είτε με τη μορφή του «Σκέφτομαι και Γράφω»,
πορεύεται για δεκαετίες τώρα στη χώρα μας σε «
άγονη γραμμή» σε ό,τι
αφορά τον τρόπο διδασκαλίας, αλλά και την ποιότητα του παραγόμενου από τους
μαθητές γραπτού λόγου. Το φαινόμενο, βέβαια, δεν είναι μόνο ελληνικό και
οφείλεται πρωτίστως στις αυξημένες δυσκολίες που παρουσιάζει ο γραπτός λόγος,
συγκρινόμενος με τον προφορικό».
Το Κειμενοκεντρικό-Διαδικαστικό
Μοντέλο Παραγωγής Γραπτού Λόγου βασίζεται στο σχετικό βιβλίο του Ηλία
Ματσαγγούρα «Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου» Εκδόσεις Γρηγόρη
2001
Μέσα σε ένα πλαίσιο φθίνουσας
καθοδήγησης, στοχεύουμε να καταστήσουμε τους μαθητές αυτόνομους στην παραγωγή
κειμένων κάθε είδους. Τα «τελικά» κείμενα των μαθητών θα πρέπει να έχουν τα
βασικά χαρακτηριστικά του περιεχομένου και της δομής του κειμενικού είδους στο
οποίο ανήκουν, ώστε να είναι επικοινωνιακώς αποτελεσματικά και αισθητικώς
φροντισμένα.
Για να επιτευχθεί ο πιο
πάνω σκοπός, θα πρέπει να ξεφύγουμε από το παλιό «Σκέφτομαι και Γράφω»,
διαφοροποιώντας τη διδασκαλία μας σε διάφορους τομείς.
Ένας βασικός τομέας
διαφοροποίησης έχει να κάνει με την κατανόηση του κειμενικού είδους που ανήκει
κάθε κειμένο. Δηλαδή την ανάδειξη της «υπερδομής» του, την κατανόηση του «άξονα
συσχέτισης» και την αναγνώριση των «κειμενικών δεικτών»
ΠΡΟΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
1.1 Φάση Αυθεντικοποίησης
1.2 Φάση Παραγωγής Ιδεών
1.3 Φάση Οργάνωσης Ιδεών
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
2.1 Φάση Αρχικής
Κειμενοποίησης
ΜΕΤΑΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
3.1 Φάση Βελτιωτικής
Αναδιαμόρφωσης Αρχικού Κειμένου
3.2 Φάση Επιμέλειας
Τελικού Κειμένου
3.3 Φάση Αυτό- και Ετερο-Αξιολόγησης
Τελικού Κειμένου και Συγγραφικών Διαδικασιών
1.
Προσυγγραφικό Στάδιο
1.1 Φάση Αυθεντικοποίησης Κειμένου
Σ’ αυτή την αρχική φάση,
ο εκπαιδευτικός βοηθά τους μαθητές:
να επιλέξουν το θέμα τους
να καθορίσουν τον ειδικό
ρόλο και το μήνυμα που θα επιδιώξουν να εκφράσουν με το κείμενο τους
(αυτό ονομάζουμε «προθετικότητα»)
να καθορίσουν το περιεχόμενο,
τη δομή και το ύφος του κειμένου με βάση τις γνώσεις, τις
προσδοκίες και τα λοιπά χαρακτηριστικά των αποδεκτών του κειμένου τους
να συνειδητοποιήσουν τι
είδους κείμενο επιβάλλει η επικοινωνιακή κατάσταση να αναπτύξουν και να
αναγνωρίσουν τα δομικά στοιχεία του συγκεκριμένου κειμενικού είδους
1.2 Φάση Παραγωγής Ιδεών
Μέσα από τεχνικές υψηλής
ή χαλαρής καθοδήγησης, ο εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τα παιδιά,
προσφέροντάς τους πλαίσια στήριξης των σκέψεών τους και έκφρασης των
ιδεών τους.
Παραδοσιακά
χρησιμοποιούμε την τεχνική της ιδεοθύελλας. Εκτός όμως απ’ αυτήν υπάρχει
πληθώρα άλλων τεχνικών από τις οποίες μπορούμε να επιλέξουμε ανάλογα με το
κειμενικό είδος και το επίπεδο των μαθητών μας.
Τεχνικές Υψηλής
Καθοδήγησης
Τεχνική εικόνων
Τεχνική ερωτήσεων
Τεχνική αφηγηματικού
σχήματος
Τεχνική δημιουργικής
απομίμησης
Τεχνικές τροποποίησης και
ανατροπής μοτίβων
Τεχνική ημιτελών και
εκτός λογικής σειράς φράσεων
Τεχνική αρχικής
παραγράφου ή τελικής φράσης
Τεχνική γραφικών
αναπαραστάσεων
Τεχνική συσχετιζόμενων
λέξεων
Τεχνική γραπτών οδηγιών
Τεχνικές Χαλαρής
Καθοδήγησης
Τεχνική γάντζων
Τεχνική χορήγησης βασικών
λέξεων
Τεχνική φανταστικών
διωνύμων
Τεχνική γονιμοποιητή
Τεχνική ιδεοθύελλας
Τεχνική συζήτησης
Τεχνική μελέτης πηγών
Τεχνική ομαδικής
δημιουργικής σύνθεσης
1.3
Φάση Οργάνωσης Ιδεών
Με την οργάνωση των ιδεών
του, ο συγγραφέας μαθητής επιτυγχάνει τη νοηματική συνεκτικότητα του κειμένου
που θα συνθέσει. Για να εξασφαλίσει αυτή τη συνεκτικότητα, θα πρέπει:
(α) να επιλέξει τον
κατάλληλο άξονα συσχέτισης και
(β) να φροντίσει τις μικροδομές
των προτάσεων, τις μεσοδομές των παραγράφων και τις μακροδομές
του κειμένου.
Γραφικές αναπαραστάσεις
όπως είναι ο εννοιολογικός χάρτης, το αφηγηματικό σχήμα, ο ιστός και το
αιτιοκρατικό σχήμα μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να οργανώσουν τις σκέψεις
τους και να ξεφύγουν από το επίπεδο της απλής παράθεσης των πληροφοριών.
2.
Κυρίως Συγγραφικό Στάδιο
Σ’ αυτό το στάδιο οι
ιδέες γίνονται λόγος και καταγράφονται ως κείμενο. Γίνεται δηλαδή μια πρώτη
απόπειρα «κειμενοποίησης». Ο μαθητής-συγγραφέας μετασχηματίζει το υλικό που
προέκυψε από το προσυγγραφικό στάδιο σε συνεχή λόγο στον οποίο προσπαθεί να
προσδώσει ακρίβεια, σαφήνεια, πληρότητα, συνοχή και συνεκτικότητα.
Επιλέγει στοιχεία που θα
αξιοποιηθούν στην αρχή, στο μέσο και στο τέλος του κειμένου.
Αναπτύσσει τα στοιχεία
των προηγούμενων σταδίων σε συνεχή λόγο, μέσω της παράθεσης συμπληρωματικών
πληροφοριών, της διατύπωσης υποθέσεων, την έκφραση κρίσεων, σκέψεων,
συναισθημάτων κτλ.
Επιλέγει αν θα τηρήσει
αντικειμενική ή προσωπική στάση.
Επιλέγει το ύφος γραφής.
3. Μετασυγγραφικό Στάδιο
Σ’ αυτό το στάδιο γίνεται
η ενθάρρυνση των μαθητών ώστε να εμπλακούν σε διαδικασίες αναθεώρησης,
βελτίωσης και αξιολόγησης του κειμένου.
Μέσα από τις διαδικασίες
αυτές, δεν προκύπτουν μόνο καλύτερης ποιότητας κείμενα, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσονται
οι δεξιότητες μεταγλωσσικής και μεταγνωστικής θεώρησης, που επιτρέπουν στο
συγγραφέα να συνθέτει προγραμματισμένα και συνειδητά και να παράγει
αποτελεσματικά κείμενα.
3.1
Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου
Οι μικρής ηλικίας μαθητές
αντιλαμβάνονται τη βελτίωση ως παρέμβαση στις λέξεις και στις προτάσεις και πρέπει
να διδαχθούν άμεσα τεχνικές και κριτήρια βελτίωσης των μακροδομών και της
ολικής εικόνας του αρχικού κειμένου. Οι κυριότερες μορφές που παίρνει η
βελτίωση του αρχικού κειμένου είναι:
η διόρθωση των λαθών
η προσθήκη
συμπληρωματικών στοιχείων ή η αφαίρεση περιττών
η αναδιάταξη της αρχικής
οργάνωσης
η αναδιατύπωση προτάσεων,
πληροφοριών, παραδειγμάτων και αναλογιών
